MIZO TAWNG

 

                                                     Dr.Rualkhuma Colney.

                                                          19.3.2013

 

Mizo \awng dik leh \ha hre tur leh hmang thei tur chuan Mizo \awng kalphung, nihphung, \awngkauchheh leh a hmanna hriat bakah, chungte   pawm chunga, taima taka hman luih hram hram a ngai tel a ni.

|awngkam hi uluk leh duhtui a \ha a. Mi thiam ten an sawi angin \awng hi thil nung ang, che reng a, piang thei leh thi thei a ni a. Kan \awng humhalh leh a dik chawi lar thiam hi hnam anga kan dinchhuahna hril pha khawpa pawimawh a nih rualin mahni \awng humhalh nachang hre lova, inthlahdah chu tluk chhiatna hmawr a tling. A chhan chu \awng hi hnam min phuarkhawmtu hrui a ni. Sakhuana te, hnam puanzar te, pawisa te, thil dang dang,hnam min phuarkhawm thei a awm laiin, \awngin min phuarkhawm dan hi a thukin a nghet bik a. Hnam hrang daih pawh \awng khata kan inbiak theih chuan kan inpawh bik a, kan inhnaih sawt a, inngainatna leh inpumkhatna min siam sak \hin. Chuvangin Mizote pawhin kan tawng hi humhalh a, chawi lar nachang kan hriat a \ul.

|awng hi, ‘tihna’ vek a ni ti ila kan tisual kher awm lo ve. A awmzia chu, Mizo \awnga ‘water’ tihna chu ‘tui’ a ni a. Vai \awnga tui tihna chu ‘pani’ a ni. Hnam hrang hrangin thil kan sawina leh hming kan vuah a inang lo hlawm a. Chutianga thil kan sawina (kan tihna) \awngkam leh hming kan vuah infin khawm chuan ‘\awng’ a siam a. Chutichuan, ‘\awng’ kan tih awmzia ber chu, ‘tihna’ leh ‘sawina’ inbelh khawm hi a ni.

|awng kalphung te, \awngkauchheh te, kan leili leh kan tawng zawnga kan lei chetvel  dan te hi a inkungkaih kual vek a. Chuvang chuan hnam hrang hrang hi kan \awng a dang angin kan awki te, kan \awng zawnga kan lei chetvel dan te a inang lova. Kan dang nal dan leh kan dangawh dan te, kan lam fiah thiam zawng leh kan \awng pai dan te hian kan hnamzia leh nihphungah thuk takin zung a kaih a.

Vawikhat chu ka vai \hian, Mizorama kum tam tak awm tawh, Mizo \awng   thiam lo tak hian, rual awt rilru tak leh Mizo \awng thiam nal chak takin, “Mizo \awng min zirtir ngei ngei ang che” tiin min  ngen fiam a. Kei tapek chuan, ‘teh reng mai, i duh phawt chuan ka zirtir em em ang che’ ka ti a, a phur ta viau mai a. Chutah,  fiam thu titak deuh hian, ‘Hmuichukchuruduninu han ti teh’ ka ti a, a ti thei ta hauh lo mai a, a hlawhchham titih ta a. A nih leh,   ‘Dithlifarfem han ti teh’ ka ti leh a;   chu pawh chu a ti thiam lova, a hlawhchham leh a. Chutah, ‘Herhvalilawn’ ti turin ka han ngen leh hram a. Mahse, a    eng ngamah       chu a lam dik thiam lova. ‘Mizo \awng zir turin i tling(qualify) tawk lo, ka enchhin (test) che a, i tla, i tan Mizo \awng zir ngaihna a awm lo” ka’n ti mai chuh! Za lo deuh vin a nui ve ringawt. 

‘Ka pi chhi duh, ka pu chhi duh, kan chhung chhunga chhi duh chhi duh’ tih phei chu chawhma pawh zir se, a ti thei chuang lo vang tih ka chiang. ‘Khilai tlanga thing  khi, thli chhe chhem thluk nge thli \ha chhem thluk?’ tih te hlei hlei a harsat ang!

Vairengte High Schoola kan zirtirtu pakhat, Uttar Pradesh lam mi ,Satish Kumar Agarwal pawh, ‘LMN’ tihtir kan tum \hin a,a ti thei lo kha kan nuihpui bawk bawk \hin. ‘El em en’ a ti fiah fak thei lo a; “ial iam ian”  a ti tlat \hin. 

Chu Sir chuan, ‘pakhat’tih  pawh hi a lam dik thei lo va. ‘Pakhat-ta’ a ti \hin. A leili-in a tlin lo tlat. Chu chu hnamzia leh \awng a\anga lo awm a ni. Ka hming pawh hi Hindi-a ziak dawn chuan, ‘rual’ lai hi Hindi-ah a awm thei lo va, ‘Ruval’ tia ziah a ngai. Rual han tih zawnga lei chet  theih dan kha a inang tlat lo. Kerelian te khu an lei a tlir \ha thei hle a. Kerela tih an han lam te khu, ‘kerrlah’ tih ang deuh khuan an lam a, an lei a tlir tlat \hin. Chu chu hnamzia leh \awngah a bet ta a ni.  

                                                                                                          

Mizote hian kan leili kan chet \ha theiin kan \awng a fiah fak mai a. Chubakah kan \awng hi a thluk a dam a, a thluk hian awmzia a nei nasa hle bawk. |awng thluk leh awphawiin \awngah leh a awmziaah kawngro a sut nasatzia  kan  hriat nan,   kan \awng rau rauah pawh a thluka zir mai mai ni ngei turin, ‘Ralte tawng, bak deuh hlak chu ‘leiba \hin nan’ a \ha a; Hmar \awng thluk nem deuh diai hi ‘ thupha chawi nan’ a \ha a; Lusei \awng chu rorel nan a \ha’ an ti tih kan hriat kha. 

 

Kan sawi tawh ang khan, Mizo \awng hi amaha ding a nih angin, ‘\awng’ a nihna zawnah  kan pawm tlan a, kan humhalh a, a dik leh tluang pangngai kha kan hman uar deuh deuh a ngai tih hi haider chi a ni lo.

 

Mizo \awng hian kalphung fel tak, rik dan leh lam dan(thluk)a neih bakah, a hmangtuten ‘ eng tih nan nge kan hman’ tia,  kan hmanna hi kan hriat a \ul hle. Chumi awmzia chu, Mizo \awng hi \awng dang a\anga teh lovin amah leh amah a\anga tehin \awngkauchheh dik leh a hman dan dik zawk kan zawng fo tur a ni. Sap \awngkauchheh zulzui leh sap \awng a\anga a awmzia phawh chhuah kan tumna hian mi a tibuai nasa ang reng hle, hei hi sim a \ha.

 

Entirnan,  ‘Lu met’ tih aia ‘Sammet’ tih dih zawka hre tlat hovin an \anchhan  nia lang chu, Sap \awng a\anga teh dik an tum vang a ni. A hma lama kan sawi tawh ang khan Sapin Lumet an tihna chu ‘Hair cut’ a ni a. Sapin hair an ‘cut’ laia Mizovin lu kan lo ‘cut’ anga chhut chuan a dik thei lo reng a. Mahse Sap \awng a\anga i teh a, lu met chu,  ‘hair cut’ i tih leh si chuan, ‘ met’ leh ‘cut’ chu a inletling dik chuang lo a ni. Sap chuan Met kan tih hi shave an ti a. Sapin cut an tih hi keini chuan met kan ti a ni mai. A thu malin a kawh(literal transaltion) anga kan pawm dawn rau rau chuan,  ‘hair cut’ chu ‘sam tan’ kan ti ang a; lu met chu ‘hair shave’ kan han tih a  \ul dawn asin! A tih chi loh vang. Hei hian \awng chu   \awng dang a\anga teh dik tur ni lovin   amah leh amah  a\anga teh dik chi a ni tih a hrilhfiah awm e..

|awng reng reng hian kalphung fel tak a nei \heuh va. Sap\awng leh Mizo \awng phei hi chu a kalphung hi kawng tam takah a inletling thawk thawk \hin. Chu mi awmzia chu, Mizo \awnga kan lam hmasak hi sap chuan an dah hnuhnung hlauh chang a awm thei.  Entirnan: Sap \awngah chuan , ‘He died on the Kross’ tih a nih laiin,  Mizo \awngah chuan, ‘Krossah chuan a thi a’ tih a ni a. Sap\awng kalphunga kan dah dawn chuan hei pawh  hi,  ‘A thi a, krossah chuan’ tih a ngai. Mizo \awng kalphungah erawh chuan, ‘Krossah chuan a thi a’ tih a ni. Kross kan lam hmasa hlauh thung a ni.

Mi tam takin Sap\awng kalphunga  Mizo \awng dah leh  lehlin kan ching a. Hei vang hian kan \awngkauchheh kan rem sual  remrumin, Sap\awng kal dana kan \awng dah kan tumna lamah kan tisual nasa tulh tulh ta a ni. Kan \awnga a nih dan ang hian hmangin sawi mai ila kan tifuh zawk ngei ang.

 

Zep thu a cheng lo, Sap kan ngaihsana leiah Sap\awng a\anga teh a, sap\awng kalphunga  kan \awng   hrilhfiah  leh  hman   \alh \alh kan tum a. Tichuan kan \awng kalphung pen bo sanin sap \awng kalphung chhawm kan tum a, kan \awng a   dik lo zo \hin a ni..

 

Sap\awng kalphung kan chhawm rah chhuah tih chiang fahranin,  zirlai ho    pawhin,    ‘ka exam’ tih mai tur kha, ‘ Exam ka pe’ te an ti  ta daih mai a nih hi! Chutiang zel chuan, ‘ Net ka pe’ ‘Exam ka pe lo’ ‘\awngtaina a nei’ ‘Thawhlawm hlanna a nei’ ‘Hunserh hmanna a nei’,  ‘ Bible chang chhiarna a nei’  ‘|anna hun a nei’ ‘Thu sawina a nei’ tiin ‘na’ leh ‘nei’ te hi kan hmang rim ta mah mah a nih hi.

 

Sap\awnga an ‘tihna’ kha Mizo \awnga  kan ‘tihna’ nen a inmil vek kher lo thei a. Kan tih dan, kan \awnga a nih ang   khan hman ve mai tur a ni a. Hmuhsit leh iai tur a ni lo. Sap\awnga ‘Chief Guest’ an tih pawh hi kan \awng chuan, ‘Khuallian’ tih aiah, ‘Thlengtu’tih emaw ‘Pa  chan chang’ tih emaw, ‘Puipa ber’ tih te, ‘Hotu’ emaw ‘thlengtu’ tih mai te a inhmeh a. Chapchar Kutah kan Chief Ministert Minister te’ Chief Guest’ ti lova, ‘Kut pa’ kan tih te, Commissioner & Secretary t Director te ‘Kut Thlengtu’ kan han tih te hi a dik mai laiin, Programmme dangah chuan kan hmang zui thiam leh mang der lo ni mai awmin a hriat.

 

Tichuan, kan \awng  hian kalphung leh zeizia a nei hran ve a. Chu zia leh kalphung chu sap\awng a\anga tih dik kan tum ata langin, |ing\ang hrui herh mil loh ang maiin kan lam ta nuak nuak mai a. Sap\awnga a awmzia lam ai chuan kan tih dan leh kan hman dan ngaihpawimawh zawk tur a ni.

 

Lu kan mehin engtin nge kan tih? Huan kan hungin engtin nge kan tih? Sangha kan vuakin engtin nge kan tih? Lo kan vahin engtin nge kan tih? Lu kan sukin engtin nge kan tih? Kan inbualin engtin nge kan tih? Kan thil tih kha a sawi dan kan nei thlap thlap a, chu chu hman ve hle hle mai tur lah ni!

 

Ka hmai ka phih  mawlh   mawlh laiin kan kawt pitarin an kawmthlang huana Dawl kau chu vawk chaw  atan  a lo phih ve mek a; chutih rual chuan Mawiin a nau Rinzuala chu thinrim engphiarin a sabanah lain a lo phih leng lawp lawp a. Kan Director Mawia pawhin a eiruk thup tumin vantlang hmaah  chhuanlam fahrah tete hmangin a hmai phih phet a lo tum ve a. Kan tlangval ho thlan laih thatchhiat chungchangah erawh hi chuan hmai phih ngaihna a awm thlawt lo, kan mualpho a ni ta ber e’ te han ti ta duah ila. ‘Ar talh dan chi khat chauh a awm lo’ tih angin, ‘phih’ pawh thil chi hrang hrangah kan hmang thei. Kan hmanna azirin a awmzia a hrang mai a ni. Eng tih nan nge kan hman tih kha a pawimawh chu a ni e. A tawi zawngin, ‘\awng dangin engtin nge an tih?’ tih ai chuan, ‘kan \awngin engtin nge kan tih?’ tih kha kan \awng humhalh tur te, a dik leh \ha hmang thiam tur te leh tawng thiam tur chuan a pawimawh a ni.

 

Tichuan, Mizo \awngin, ‘eng kan tihna nge’ tih leh ‘engtin nge kan sawi ve?’ tih a\anga kan \awng hi teh tur leh a dik leh dik loh chhut tur a ni tih a chiang mai awm e. Kan \awngin kalhmang fel tak a nei a. A theih hram chuan chu chu ngaihpawimawh tur a ni a. Kan \awnga awm lo leh kan thiamnain a tlin phak bak, \awng thar a lo awm \hin  a, chu chu a nih ang anga kan \awnga kan dah ve a remchang kher lo a nih chuan thuhran tak pawh a ni a. A \awng neitute tih dan kan zawm emaw, a hming awmsa chu kan pawm ve mai emaw a tha fo. Hetah hian kan \awnga kan sengluh theih a awm ang, kan \awnga kan dah ve rem chang lo a awm thei bawk. 

 

Entir nan, sapin, ‘lantern’ an tih chu, ‘ laltin’ kan ti hmak mai a. Bus te, Taxi te, Motor te kan \awnga kan neih loh; kan \awnga dah ve kher rem lem lo ang chi te hi chu a hming ngai ang khan kan \awnga seng luh ve mai tur; a nih loh leh kan hawrawpa ziah ve mai tur.

 

Kan tihna, kan hriat dan, kan hmuh dan te hi hnam hrangah hian a lo inmil lo thei hle a, chu chuan hming leh \awng min siam sak a. Entir nan, Mizo zingah zawhte a ngiau a, sap ho zingah a miau a; Mizo zingah Varak a kak a, sap ho zingah a quake a; Mizo bengah darin meng meng a ti a, Sap ho bengah Bang Bang a ti thung a. Chutiang zel chuan,kan benga a rik dan te, kan mita a lan dan te,thil kan man dante a inang diak diak lova.  Mizovin, thlum  hi ‘thlum’ kan ti a;  Sap hovin, ‘sweet’ an ti a; Vai hovin, ‘mi\ha’ an ti mai a ni. Thangfenpabawp hram dan pawh hi, hnam dang chuan kan hriat dan min \ampui hauh lo vang. Viho zingah chuan, ‘ka\ol pakka’ a ti a ni awm e. Lamkhuang hmin dawn hnaiah emaw a hmin laiin emaw a hram \hin a nih hmel!

 

Ni e, ‘Dal leu’ tih a\angin Dailuah a lo piang thei a. Ka hriatna a sual loh chuan kan silai hmasa hming te pawh kha a lo chhuahna ram hming kan pi leh puten an lam thiam dan tawk a\angin hming an pe a ni awm e. Tukuli chu Turkey a\angin; Awlan chu Holland tih a\angin la ni awma sawina ka lei hmawrin a hria.

 

Sap hovin, mipa taka thil tih leh huaisen taka hma hlen hi, ‘Manly’ an ti a, Chu chu mipain mipa a nihna zawna a mawhphurhna leh tih tur inpe zo tak leh huaisen taka a   hlenchhuah duhna rilru leh chu mi avanga a nungchang leh thil tih sawina a ni a. Chu chu     Mizo \awngah chuan, ‘mipa takin’   tih    tur a   ni     thung. 

Mizo nunmawi leh tlawmngaihna chhawm nun kawngah’ YMA takin ’ kan tih a ‘takin’ hi chu chuan a kawk a. Chutiang  ni lova, tunlai \awnga, ‘a pa a sin’ ‘a pa \ek \ek a sin’ kan tih a ‘pa’ kan hman dan hi chu a dik lo a ni. ‘Ani hi zawng mipa-ah pawh inti mipa tak a nia’ tih emaw, ‘mipa takin le’ kan tiha kan sawi tum hi a phawk lo mai ni lovin, a \helhin a \helh zawk a ni. A chhan chu, Mizo \awng tluang pangngaiah chuan, ‘ a pa em mai’ kan tih chu hmeichhia zel an ni a. ‘a nu em mai’ kan tih ho chu mipa zel an ni thung. Mipa nihna leh mawhphurhna hlen chhuah kawnga mit tlung tak chu, ‘a   mipa’ kan    ti a. Hmeichhia pawh hmeichhia a nihna zawna mit tlung leh fel tak, hmeichhe tihtur leh chanvo hre tak, mipate rilru hneh thei riau te hi chu ‘an nu z^m mai’ a ni.

 

Mipa-ah   pawh   inti  mipa   takte   hi ‘pa’ kan ti lova; hmeichhia-ah pawh inti hmeichhia tak te hi ‘nu’ kan ti lova. Chutiang ni lova,  mipa vesi mipa lo riau te hi  ‘nu zeizui          lutuk, pawnfen feng rawh’ tih hlawh \hin an niin, hmeichhia-ah pawh intihmeichhia \ha duh lo riau hian, ‘pa hre hru lu tuk, ngaihzawnawm loh’ tih an hlawh zawk \hin. Sap\awnga ‘manly’ an tih hi keini chuan, ‘a mipa riau’ kan ti.

 

Tichuan, kan \awng kalphung leh kan \awnga kan tih ve dan bosala Sap\awng a\anga kan \awng teh dik kan tum chuan, ‘Tlawng vuaka Mat dap’ an sawi ang chauh kan nih dawn avangin kan \awnga kan tih ve dan hi chawi lar zawk ang u.

 

Tuk\huan   kan ei   a, Chawchhun kan fak a, zanriah kan kil a, ruai kan \heh a, chawhlui kan kil bawk hian chaw kan ei a ni mai.

 

Sap ho  ‘am’ leh ‘pm’ tlukpui,      Chawhma leh chawhnu kan neih rualin,  Thingchangvar, Khuantevik, khuan   hmasa, var\ian      leh          khawvar kan nei a; zingkar(tukin), chawhma, thingphur hawn, nau riltam, chhun, chawhnu, Behliang mun hun, naurual khawsak rel hun, pahmei khawsak rel hun, tlai, thimhlim, unau hmelhaih, leng len hun, thutmuan, leng hawn hun, zanlai te kan nei bi-biai a. |hangthar hovin,  ‘thim hlim’ ti lova, ‘zantir’ an tih te hi sap ho tih dan an lak ni maw! Mizo \awng chuan, ‘thimhlim’ a ni mai a. Tuk\huan ei hma zawng hi zingkar a nih laiin kan sawinaah  chuan, ‘tukin zing’ kan ti mai a.Pathianni chawhma inkhawmah, Chairmanin emaw, \antuin emaw, ‘Tukin zingah’ tia bul an han \an te hian, beng a lo thlep hnup thei

                                                                                      

Kan \awnga kan tih dan hi a chipchiarin  hre kim kilhkelh thei lo mah ila, kan \awng danglamna leh kan tih ve dan te ngaihhlut nachang hriat hi a fin thlak hle. Hnam  dangin an neih ve loh, kan sawi dan leh kan tih ve dan bikte hi hlut thiam ila, a hlutna chawisang thiam ila a \ha.

 

Kan tih ve dan chu maw: Zathu kungah Hreirawt a rah a. Changel kungah Tumbu a vui a. Thlado lerah Chawnpui a par a. Uilukhuh kungah Kawhtebel a rah a. Vako hruiah Zawngafian a rah a. Chutiang chu sawi tur a tam awm e.  ‘Pang lerah thlasik arpui a rawn \um’ tawh chuan, thlasik rim a nam a, Pang chu a ler a kaurau \an a, a hna tlak kawlh a hnai tihna a ni.

 

Thingthupui kan lo a, Phuihnam kan thliak a, Chingit kan bal a, Khanghu kan veh a, Maian leh Behlawi kan sik a, An\am kan la a.

 

Mai chu eng anga hmin \ha pawh nise, ‘ a tai’ kan ti tho tho va. Dawnfawh hmin(ei hun) chu a hmin kan ti lo a, ‘a chhung a sen’ kan ti a, Fanghma a tai a, Hmazil a hmin a, Vaimim a pum a. Fanghmatuai kan neih laiin Dawnfawh tuai leh Hmazil tuai chu kan nei lo. Kan sawi dan leh kan tihna  hi zir tham a awm e.

 

Zawng\ah a kuhmum ve ngai lo a, a bilhbawlawk \hin. Chutah par lovin a tuvu a, sen lovin a arke a, a pum leh a; Behlawi rah pawh sen lovin, ‘a kelki’ \hin.

          Buh kan tuhin a lo \iak a, a \o va, ngal a zem hnuah a lo mawi a, a nghapui mei a, a tulzum a, a vui a, a par a, a fang a insiam a, a intheh \hil a, a hmawr a engin a lo hmin a, seng a hun hnu lawkah a ngui leh \hin. Buh bia kan thlak chu a lo \o va, a bi lova \o chu a \ektla a ni daih a. Buh seng hunah a kungpui  bul lamah sin tetea vuia, a kung pangngai chen ve lo kha chu ‘a zakzeh’ kan ti daih. Buh \ozia leh \han zel dana hming hrang kan vuah thliahte hi hnam dangin   nei ve tak maw! Tu pa \awng\aiin emaw, Pathian chu, ‘thosi ngal nen lama \ial vek peih’ a tih ang maia chipchiar taka hming vuah hrang ve thlip thlep \hin kan pi leh pute kha an chhuanawm hle.

 

Chhawhchhi kan khawng a, vaimim kan kek a, vaihlo hnah kan baltlo va, la kan en a, buh kan seng a, fu kan thliak a, di kan sat a, Bekang kan khawng a, Hmarcha kan mal \hin.

 

Bal te, sawhthing te kan ling a, kan cho leh a; Bahra kan phun a, kan cho leh a. Buh kan tuh a kan seng leh a. Kangvarah thlai chi hrang hrang kan tuhin, ‘Thlai chi ka thlak’ kan ti daih! Ram bahra kan lai a, Chakai te, Chengkawl te, Tumbu te, Mautuai leh Rawtuai te, Aidusentil te, chaw te, kan khawrh thin a. Chawhmeh te, tui te kan suak a. Novin kan in a, fianin kan hawp a.

 

Chutiang chuan mahni tawkah sawi dan leh tihna kan nei hrang ve vek a, chung inbelhkhawm  chu     kan \awng a ni ta mai a nih chu. |awng hi sawi dan leh tihna inbelhkhawm a lo nih si chuan, Mizoten thil kan sawi ve dan leh kan tihna hrang hrang inbelh khawm chu Mizo \awng chu a ni mai a. Chuvang chuan kan tihna leh kan sawi ve dan, kan \awng siamtu lam han hmuhsit a, Sapho tih dan leh an sawi dan a\anga teh dik han tum emaw, sap sawi dan nena inmil lo a lo awm a, han hnualsuat phah ngawt mai chu kan tih dan tur a ni thei dawn em ni? Kan tihna leh kan sawi ve dan kha kan ta, kan \awng chu a ni mai. Chu chu humhalh ila, mi dang zirtir tlakah ngai ve mai ila.

                                                                                                          

Kan \awnga awm ve lo, hriat pawh kan hriat ve ngai loh thil thar lo awm apiang kan \awngah dah ve tum a \ha a; kan dah remchang ve lo a nih pawhin a \awng neitute dah dan kha chhawm ve mai ila, kan \awngah kan senglut a ni mai bawk ang chu.

 

|awng leh leili a inzawm a. Chuvang chuan engkimah, kan tihna leh kan sawi danah khan a lam awlsam dan ang anga lam mai leh hriat mai a awlsam \hin a. Chu chu fimkhur loh chuan \awng thar siamtu leh \awng awmsa tibuaitu a ni \hin. 

 

Bibleah hian chu chu kan hmu nasa hle. Biblea mihring hming leh hmun hming tam tak chu a letlingtuten kan \awngin min dah sak a. Kan \awngin an dah sauh sauh va, kan lam thiam leh lova, kan lam ze ta zawk mah mah \hin.

 

          Entirnan, Mathaia hming chu lam a awlsam a, kan lamtsawi thei mai a; Kaleba hming erawh chu ‘a’in kan titawp ta lova, ‘ba’in kan titawp daih thung, a lam awlsam danin kan lam mai a ni. Davida hming te hi kan ti ‘Da-vi-da’ ta a. ‘David-a’ ni lovin ‘Davi-da’ a ni ta a nih hi. A nih theihna chhan chu a lam awlsam zawk leh harsa zawkin a hril tawp mai. Kan leili leh kan \awngkauchheh milin kan lam mai hlawm.

 

Johana chu kan lam Mizo thei a. Marka erawh chu kan ti Mar-ka’ thung. Zawlnei Amosa chu ‘Amos-a’ ni lovin, ‘Amo-sa’ a ni a. Kan thenawm naute chu, Ruth-i a nih theih laiin Bible-a mi chu ‘Ru-thi’ a ni tlat! Chutih rualin Indhira Ghandhii te, Rajiv Ghandhia te hming chu kan lam zo thei vah vah khawp! A chhan chu kan lam thiam zawng tak leh kan leili chemkalna lam a ni tlat.

 

A lam awlsam danin kan lam chawk a, kan uar mah mah. Nausen \awng theitir leh la \awng fiah lo \awng dan hi lak a awlsam hle a, an \awng dan zir a nuam riau! Chu chuan puitling zingah pawh chin dan \ha lo a hring chhuak fovin a lang tlat,a tuartu chu kan \awng a ni a, harsatna tawk chu a hmangtute kan ni.

 

In awih em aw? Sawi reng reng ang aw.  ‘Ralte Vahaino la ang’ tih hi ka ngaih dan dik takah chuan, atirah ‘Ralte vahaino lak ang’ tih a nih ka ring. A chhan chu ‘lak ang’ tih ai chuan ‘la ang’ tih sawi a awlsam zawk a. Thil awmzia han thlir han thlir  erawh chuan, a bengchheng zawk tur chu a chiang mai bawk si   a. ‘La ang’ a nih chuan a latu a bengchheng tih a sawi a; ‘lak ang’ a nih erawh chuan a latu ni lovin a laka zawk(Vahai zawk ) a bengchheng tih a sawi thung. Mi tu pawhin Vahai no la se, a latu ai chuan a vahai  zawk a bengchheng ngeiin a rinawm!  Chutianga a lam awlsam lam lama kan tlan avang leh naupang \awng fiah thei lo lam dan kan zir sakna lamah  \awngkam thar lo piangin, kan \awng a lo danglam thei tih hi a pawm awm hle a ni.                     

 

Mizo \awng danglam em emna pakhat chu, Leh\awng kan nei tlat hi a ni. Hei hi, \awng thluk nei, solfa rema \awng niawm tak kan nih vang a ni mai thei.Chutih rual chuan kan hla thu \henkhat, solfa mila dah rem hleih theih loh, a keng tel a. Entirnan:

          Tui hal apiang hnenah chuan, 

Nunna tuikhura mi, A thlawnin ka pe ang 

Aw! Thlarau tuihal te chuan, va in rawh se. 

tih hla a ‘tui’ tih kan han lam kikiau kual dan hi solfain han  dah dawn teh, a harsa phian lawng maw! Mahse kan \awng chu a solfa tlat a, chuvang chuan leh\awngin kan \awng zung zung thei.

 

Leh\awng chuan, ‘Lo kal rawh’ tih   nan hengte hi kan  hmang thei:   (i) lai kai rawk; (ii) lawlzo  kalzal   rawlzawh; (iii) ola  alka   awhra; (iv) lo lama  kal kama  rawhram;(v) Lawrpho karphar rawrphawh; (vi)  Lawsko kaskal rawskawh; te kan ti duah thei a. Sap tawnga ‘come here’ tih hi han ti ve chhin dawn teh u, ‘amkha iarha’ a theih ve sawih sawih, mahse kan lehtawng chi hrang hrang hi a hman a rem vek ve lo, Mizo \awng a tluk lo hle! Hei hian kan \awng \hatzia leh kan leili \hatzia a hrilhfiah. Satin rem tih ang mai hian, a mil zaih zel!

 

 

Kaihlek, ti mai ila, \awngkam \hen khat kan la neih cheu chu: (i)Sina val vala, paisui val kang kang - Ni sa val val a, saipui kal vang vang; (ii) Lan zai zai a, lawn per per a, tung zeu zeu va, liante chhinga lumeh -Zan lai laia, pawn ler lera, zung teu teu va, \hiante zinga mu leh, tih ang chi te hi kan   nei a.

 

I hria em? 

Piangleia pawhza mu(Liang pheia zawhpa mu) Chaprung chawrang khakin bel(Rap chung raw chang bakin khel); Vate ngho(ka hre lo) tihte hi?

  

Kan \awng hi ngaihhlut a, humhalh leh chawi lar nachang kan hriat a hun. Kan Leh\awng te ngat phei hi chu ‘\awng ruk( Secret language)ah kan hmang lo a nih pawhin ram dangah thehdarh in, ‘internationalise’ theih  a ni hmel. 

 

Kan \awng hi hmusit lovin ngaisang ila,  Sap\awng a\anga teh lovin ‘ |AWNG’ a nihna zawnah thlir ve mai ang u. Tichuan a nihna leh kan hman dan , a \ha leh a dik zawk zawngin ngai pawimawh ila. A lam awlsam dan dana lam ringawt emaw, duhdah taka ziak emaw i ching lo vang u.  

 

Mizo \awng dam reng se, vul zel se, \hang zel rawh se.