PU JAMES DOKHUMA THAWH HLAWKZIA KHA AW
-R. Lallianzuala
Chairman,
Mizo Language Development Board
24.10.2024
Pu Chairman leh kan Khuallian leh \hian duh takte u,
Kum sawmthum zên zâwn, kum 1986 June a\anga kum 2022 February thlenga ka thlawhhma lo ni \hin Govt. Hrangbana College-in ni hnih awh National Seminar in han huaihawt thei hi ka lãwm hle a, a thupuia in thlan Exploring the Fiction of James Dokhuma : Critical Perspectives tih a ni hian min tilãwm lehzual. Pu James Dokhuma khan lehkhabu 42 ngawt mai a ziak a ni a. Bu hnih chu a hla phuahte chhùn khawm a ni a. Mizo zinga Education & Literature huanga Padma Shri Chawimawina sâng dawng hmasa ber a ni te kha a lo mak hran lo ve. Chantuala chan theih tur lemchan thawnthu phuah te kha a thiam riau va. Tumna chu a hlawhtling \hin, Hmasawnna, Tumna chu a hlawhtling \hin tih leh Finna Hmahruai tih bu li kha 1980 hma lamah khan a lo ziak zo diam tawh a ni.
Thawnthu phuah hlei hlei a thiam lehzual. Ram buaia innghat thawnthu Rinawmin tih leh Khawhar In tih bu a ziah hnua a kutchhuak Thla Hleinga zan tih thawnthu a phuah kha Pu James Dokhuma Fiction zinga ka chhiar hmasak ber a ni a. Pawl Kaw zirlai kan nih kumah Pathianni chawhnu inkhawm banah kan chhiar a, kan chhiar zawh bâk kha a Pathianni leh chawhnu inkhawm banah \hian za hovin kan chhiar leh a, \um hnih chhiarah kan chhiar chhuak thei ta a. A ngaihnawm kan ti kher mai. Khata \ang kha chuan Pu James Dokhuma thawnthu phuah dang rêng rêng – Tumpâng Chal nge Saithangpuii tih te, Hmangaihna Thuchah, Irrawady Lui Kamah, Good Bye Lushai Brigade tih leh Kimoto Syonora te kha ka hmaih phal ngai tawh lo. Gabbatha a rawn khãwr pum leh a, hei phei chu Sap\awngin Upa Lalthankima khan a letling nghe nghe a nih kha. Lonesome Cowboy te hlei hlei kha a ngaihnawm. Rinawmin tih leh Khawhar In chauhah a la duhtâwk lo, Mizoram Buai behchhana innghat thawnthu dang Silaimu Ngaihawm tih 1995-ah a rawn phuah leh ta a. Prof. Margaret Pachuau hian The Beloved Bullet tiin Sap\awngin a let tawh nghe nghe.
Thla Hleinga Zan Part II kum 1999-ah a rawn ziak leh mai a. He lehkhabu hi amah Pu Dova khan “Part I ang êma tuina neia ka ziah a ni tawh lo, ka han khuainuai chhuah ve ngawt a ni e,” a ti tak naa, a la ngaihnawm zui êm êm tho mai. Amah kha tlêmin han dam rei leh deuh hret sêng chuan Thla Hleinga Zan Part III pawh a chhuak leh lo vang tih a sawi theih loh. Kham kâr Senhri tih a rawn ziak leh a. He Hrangbana College Golden Hall-ah hian kum 2006-ah khan Pu C. Rokhuma nen, anni pahnih Padma Shri ve ve, thu thiam ve ve thu sawi tur leh kan zawhnate chhâng turin kan chah chhuak a. An awkâ te kha, kum sawmhnih dâwn a liam hnuah pawh bengah a la châm vang vang mai.
Biography te pawh hi Pu James Dokhuma khan a lo ziak thiam narawh e. Sailo lal ropuite chanchin leh an khua leh tuite an awp dan, bengtivartu \ha tak lehkhabu Ni leh Thla Kâra Lêng tih a ziak kha kan chhiar tawh hlawmin ka ring a. Mi ropui mi mal chanchin, a Zo a Vaiin, anin a’n bitum tawh hi chu lehkhabu chhiar nahawm tak, ngaihnawm bawk si an ni zel mai. Netaji Subhas Chandra Bose, Ch. Chhunga Chanchin, Lamsuaka tih leh Singapore-a Mizo Saltângte tih chauh a ziak kan hmu hman a, A dang pawh la ziak leh tur a neih \euh hmel. Folktales lamah pawh a duai chuang lo. Arsi Thawnthu a ziah kha Pawl Sawm kan nih kumin ka chhiar \an a, Chawngmawii leh Hrangchhuana thawnthu te kha kan nu leh paten tawi te-a min hrilh zawh thuai ang lek a lo ni lo, a technical term te pawhin han sawi ila – plot leh characters nei thlapin Pu James Dokhuma khan a rawn ziak chhuak thiam.
Pathian thu lam rawng kai a kutchhuak lehkhabute han chhiar hian Pu James Dokhuma khan Pathian thu lam hi a lo va luhchilh thûk ve le tih vawng vawng tur khawpin a hre ril. Nunna Bu-a Hming Chuangte tih leh Chhungkua tih bu-ah te hian Theology zir sang lêm lote hriatfiah thiam tâwkin Bible thu bengvarthlâk tak tak Pu James Dokhuma khan a lo ziak reng mai.
Nuihtiza bu kan ti mai dâwn em ni, humour hlîra khat lehkhabu a’n chhuah leh a, a chhuah tirhah bu chhah lutuk lo, mimirin an lei phâk tâwk a hisâp ni maw Chawngkhum Dan Tlâng Huat loh Bu Khatna a lo chhuak a, Bu Hnihna-in a rawn zui leh thuai a. Chhut hnihna a\ang chuan heng bu hnihte hi kaihkawp a ni ta a. He lehkhabu hi min tinuitu ni satliah ngawt lovin, \awng thiam zir nan a \angkai takmeuh a ni, Mizo culture hriatna tur thu inphûm rù engemaw zât a awm bawk.
Mizo zinga thuziak thiam leh hla phuah thiam ni tur chuan Mizo culture hi a tâwk a fang kan hriat a ngai. Pu James Dokhuma kutchhuak lehkhabute hi han chhiar ila, Mizo culture lama min tifing theitu, kan hriat sa loh kan han chhiara kan hriat nghâl theih mai tur ziak a thiam hle bawk. Hmanlai Mizo Kalphung leh Zokhaw Nun tih bu-te hi chutiang bu chu an ni.
A tawp berah chuan Pu James Dokhuma kutchhuak lehkhabute zingah, bu chhah tak |awng Un Hrilhfiahna tih te, bu pan deuh Notes on Mizo Idioms & Phrases tih leh Mizo |awng Kalphung tih te hi han chhiar han chhiar ila, Pu James Dokhuma kha \awng zirna lama pa chungchuang, “Father of Mizo Lexicography” tih han vuah hial mai àwm a lo nih hi le kan ti mai ang. A kianga awm kha a nuam a, a titi a ngaihnawm a, a kamliam chàn kha a manhla takmeuh \hin a ni. |um khat chu Mission Vengthlanga Pu C. Rokhuma mo neih niin keini kha mo lawm ruai kan kil hmain Pu C. Rokhuma’n a thlangdâr research centre-ah min hruai a. Ani Pu C. Rokhuma khan thlangdâr tui, a keu ni-a a awm dan, ni sawm hnua a awm dan, thla khat hnua thlangdâr awm dan te kha bûr te reuh tê têah hian a lo dah \hâm mai a. Min entir pahin amahin a hrilhfiah nghâl zêl a.
Chumi hnuah Pu C. Rokhuma chuan a huanah min hruai lût a, tu tute nge kan nih hlawm kha aw? Pu James Dokhuma, Pu R. Lalrawna, Pu B. Lalthangliana leh Dr. R. L. Thanmawia teho kha chu an tel ngei mai. Thlangdâr fûkna thing leh a hnah te min kawhhmuh zêl a. A titi tui lai takin Pu James Dokhuman ‘Ngawi teh u Rokhum, i thlangdâr khawi hi kha, kan naupan laia thlangdâr kan han mana a ke lehlam kan han tuài thlawna, hmawlhte-a kan han thil leha kan làmtir \hin, a thla lehlama arpa insual lai lem awm ang kha em ni?’ a’n ti a. Pu C. Rokhuman chawplehchilhin, “Ni lo ve, khatiang kha chu thingpui thlangdâr – Tea buck an nia. Heta ka khàwi hi chu Sawhhmâwng thlangdâr – Banyan buck an ni e” a’n ti leh nghâl zat thei mai a. Mizo Writers Association dintu, kan Hruaitu hmasa Pu C. Rokhuma leh Pu James Dokhuma te an ngaihawm vawng vawng \hin e.
|hangtharte zingah Pu James Dokhuma thawnthu phuah bu hrang hrang kan chhiara thu inphûm rù, kan la hriat zen zen lohte hai chhuak tur in rawn chawr chhuak ta nguah nguah mai hi ka lãwm takzet a. Mihring hi chu kan ral zêl a, thu leh hla \ha hi chu an hlu tawlh tawlh mai a ni.
Ka lãwm e.