A PHÊNA MI

Fa-vâng ni, rum rût ni lo, khaw Thâl tawh si-ah chuan, chawhnu dâr 2:00 a ni tawh a, Rinawma chu an in lamah a tlân haw chawn chawn a, naupang kum 10 mi vêl a ni tawh a, in a thlen veleh chuan, a lehkhathawn ah chu a nu a pe thuai a, a nu chuan a'n chhiar a, a mit tui a rawn hnâm sawk a.

Kum 1962 a ni a, Govt. Middle School, (M.E. School) Champhai naupangte pawh hlim takin School tualah an infiam nak nak a. An zingah chuan Rinawma pawh a awm a. Ani erawh chu naupang dang an infiam a, an tlân kual zak zak lai chuan, leiah thil lem a lo siam a, fanghmir in tûr tiin, a zun nêna lei tih kawi hmangin thil a lo siam mawlh mawlh a. A tirah chuan naupang dang chuan an uksâk vak lo a. A siam zawh meuh chuan a thil siam chu an rawn en ṭhap a, naupang kum sâwm mi mai siamah chuan a danglam hle a; rannung chênna tûr in, lei in lem a nih hi amah chuan a ti a. Rinawma hi Primary a kal lai aṭang tawha naupang danglam tak a ni a, a harhin a a zuang lim ve vak ngai lo a. Lehkha erawh a thiam thei vak lo a; mahse, a ngaihtuah zawng Science lam chu a thiam thei ve viau lawi si a. Thil dang erawh chu a thiam thei lo hle a. An zirlai chu a châng chuan a bo thei hle a ni. English a thiam lo a, Mizo ṭawng zir lai a thiam lo a, geography lam a thiam lo a, history lam pawh a hre lo a. Science, a tiha tih lam erawh a tui hle a, a tui chin chu mi aiin a thiam zêl a, thil nihna tak hai chhuah duh mi a ni a. An zirtirtute hi thil a zâwt chik thei hle a ni. Mahse, thil dangah chuan home work an pêkte chu a thiam lo thei hle a, an hrem deuh reng bawk a. Exam an neih pawhin thil dangah chuan a fail deuh reng a ni. An zirtirtute pawhin tih vak ngaihna an hre lo a. An Headmaster phei chuan lehkha zir mi a ni lo, chawlhsan mai se a ṭha zâwk, a ti \hin a. Amah hi mi pawisawi zawnga hnawk leh sual chu ni hauh lo mah se, a luhlul êm êm bawk a. A chanchin hi a nu leh pa pawh an hriattir fo tawh a, a nu rilru a hah thei hle a. Mahse, a nu chuan beidawng loin a zirtir ve ngat ngat thin a. Zirtirtu zah tûr leh an thu awih tûrin a zirtir fo bawk a; Rinawma chu a ngawi reng thin a, a zâwm vek lêm lo a, thil dangah chuan a nu leh pa thu chu a awih lo pawh a ni lo. Kum 1960-a a pa thih hnuah phei chuan, a nu hian a enkawl chawt a, nun dân tinreng a zirtir ná a, a zirlai chungchangah erawh chuan a beidawng ve lek lek thin a ni. 

Kum 1962 a lo her chhuah chuan, chawhnu dâr hnih vêl a ni a, Rinawma chu in lam panin a tlân haw a, a nu a hmuh chuan, lehkha, a school ipte-a a ah chu a pe thuai a, a nu chu a mitmu lian kelkawl chuan a en rân a, a nu chuan lehkhathawn chu a'n chhiar a, a mit tui a hnâm sawk tih a hmu a, "Ka nu eng nge inziak?" a ti a. A nu chuan muangchângin, Rinawma lam chu a en a, lainat hmêl takin a en vawng vawng a, a mitah chuan thil tam tak ngaihtuah niin a lang a, lungngaihna thu runthlâk tak dawng a, ngaihtuah hi a ang a. Thinrim hmêl a lang lo a, nui hmêl a pu bawk lo a, eng emaw thil thûk tak a ngaihtuah niin a lang. Muangchangin, a fapa zawhna chu heti hian a chhang ta a, “Bawihte, in zirtirtute chuan, Rinawma hi mi danglam tak a ni a, a fing êm êm a, mi ropui tak pawh a la ni ang; a ṭhiante zinga awm ve chi pawh a ni lo, a thiam êm avâng hian kan zirtir thiam lo, an ti, tiin a chhâng a,” a nu chu a mit tui a tla têp a. Rinawma chuan a nu chu a en vang vang a, eng mah a sawi zui bik lo a. Tichuan, a nu chuan a theih ang angin an zir lai bu a leisak a, private-a exam a dil \hin a, harsa takin Middle School pawh a chhuak ve hrâm a. High School pawh kum 1949-a din G.M. High School (Gandhi Memorial High School-ah admit dil a tum a; mahse, a thulh leh a, amahin a theih ang angin zirtir a, HSLC pawh ti ṭha lo mah se, a tling ve hrâm a. High School a zawh chuan, Ramhlun, Aizawla a patea te inah an awmtir a. Aijal College (Pachhunga Memorial College)-ah Science lain a kal ve a ni. 

Kum 1984 thlasik ni chu a rum ve rût a. Mahse, bus pakhata tlangvâl senior lam tawh \hu chuan, khaw lum leh vâwt lam pawh a ngaihtuah lêm lo a, eng thil emaw muk taka ngaihtuah a ang a. USA aṭanga rawn haw chho a ni a. A pian leh murna khua, khawchhak, Champhai lam pan a ni a. Amah chu pa lian lo tak, ft. 5.6" vêl, ngo lam deuh a ni a. A incheina pawh a pangngai hle a, kamis vâr lam leh kekawr senduk lam a ha a, savun bag a ak bawk a. A kawr hma ipteah chuan pen pahnih a inthiat a, tarmit fim ṭha tak a bun bawk a. Kum 30 chuang emaw a nih tawh hmêl a. A châng chuan pawn lam enin lunglên hmêl takin a thlir leh vang vang \hin a. Seling, Saitual, Kawlkulh, Khawzâwl a thleng chho a, mêl lung phun chu a en chho zêl a. Km 40, 30, 20 a hnai zêl a, Champhai Beat post bul a thleng chho a, a hawi kual nasa hle a, Kahrawt bazâr bul an thlen chhoh chuan a chhuk ta a. Muangchangin a insang mar a, an kawtkai a thlen chuan a hawi vat vat a. Ani hi kum eng emaw zat USA-ah Nuclear Scientist niin, nupui fanau pawh a la nei lo a, Nuclear Physics-a a Phd. hnuah USA-ah a awm nghâl a. Kum eng emaw zat an khuaah a haw loh hnuah a rawn chuang chhuak a ni. An in a thlen a, a luh dâwn chuan a hawi vat vat a, a nu leh pa an boral tawh a, a nau leh a nupui fanaute'n inpui hi an luah a, ani hian râl aṭangin a enkawl a ni ber a. 

Zan lamah chuan thenawm khawveng an lo lêng nak nak a, an khaw zirtirtute leh Kohhran upa te, an vêng mi challang tak tak pawh an rawn lut khâwm a. He mi tlai hian mak tak maiin, a nute thlalâk a zawng a, a nu thing thingrem a haina lamah lehkha hlui deuh mai hi a hai chhuak a, a inthlep chu a'n pawt mar a, lehkha chu a chhiar ta a; chumi thu a'n chhiar chuan a mit tui a hnam sawk a, lehkha chu a dah ṭha leh thuai kha a ni a. Tichuan, zan lama lo lêngte hnênah chuan a chanchin leh, naupan laia a School kal chanchin te, USA lama a hna thawhte pawh a sawi a. Hemi zân hian Middle School a kal laia an Headmaster pawh kha a awm ve a. Chutiang a sawi zawh chuan, a nuin a thingrema a lo dah ṭhat lehkhathawn hlui tawh tak, a hai chhuah chu a rawn phawrh chhuak a, a thu ziak chu a chhiar a, heti hian a lo inziak a. Middle School a kal lai a, zirtirtute'n an hawntir, a nu chhiar kha a ni a, he lehkha hi a puitlin hnuah pawh a chhiar bik lo a, a nuin a dah ṭha tih pawh a hre lo a, heti hian a lo inziak a, ‘I fapa Lalrinawma hi, naupang luhlul tak a ni a, Science tih loh chu zirlai dang hi a thiam lo êm êm a, Science a thiam dân pawh hi kawng danga thiam a ni a; zirna lam hi kal zêl chi niin kan hre lo a, zirtirtute'n byheart tûra an tih a byheart thei bawk si lo, School hming chhiat ai chuan Board exam tûr pawhin bei ve lo mai se kan ti a, in hriat thiam kan beisei,’ tih thu hi a ni. In chhûnga awm zawng zawng chu an ngawi thap a. Ani pawh chu chung lamah a dâk a, a maimitchhing vang vang a, a rawn meng leh a, a nun ṭobul, a naupan lai a ngaihtuah lêt a ni ngei ang, tun hun thleng tûra a nun phêna mi pawimawh êm êm a nu a ngaihtuah thleng a ni ang, a mit aṭang chuan mit tui fim tak a rawn luang chhuak bawk a.